Αποποίηση Κληρονομιάς

Η αποποίηση κληρονομιάς είναι το δικαίωμα που έχει κάθε κληρονόμος να αρνηθεί να αποδεχτεί την κληρονομιά που του αφήνει κάποιος που απεβίωσε (κληρονομούμενος). Στην πράξη, επιλέγεται όταν ο κληρονόμος δεν επιθυμεί να αναλάβει τα περιουσιακά στοιχεία (κινητά, ακίνητα κ.λπ.) ή τα χρέη που απορρέουν από την κληρονομιά.

Γιατί γίνεται η αποποίηση κληρονομιάς;

Οι βασικοί λόγοι για να προβεί κάποιος σε αποποίηση είναι οι εξής:

Όταν υπάρχουν χρέη που υπερβαίνουν το ενεργητικό: Συχνά, η κληρονομιά «φορτώνεται» με οφειλές (π.χ. τραπεζικά δάνεια, χρέη σε Δημόσιο ή ιδιώτες). Αν το παθητικό (τα χρέη) είναι πολύ μεγαλύτερο από το ενεργητικό (περιουσιακά στοιχεία), οι κληρονόμοι συνήθως επιλέγουν την αποποίηση, ώστε να μην επωμιστούν οικονομικά βάρη που δεν δημιούργησαν οι ίδιοι.

Έμμεση “παράκαμψη” γενεών: Ορισμένες φορές, ένας κληρονόμος δεν επιθυμεί να κρατήσει ο ίδιος ένα περιουσιακό στοιχείο, αλλά επιδιώκει να περιέλθει σε νεότερη γενιά (π.χ. από τον παππού απευθείας στο εγγόνι). Έτσι, αποποιείται ο ίδιος, προκειμένου ο επόμενος κατά σειρά κληρονόμος να το λάβει.

Βασικές αρχές της αποποίησης – Πώς αποποιούνται οι ανήλικοι;

Σύμφωνα με τον Αστικό Κώδικα, η αποποίηση της κληρονομιάς καλύπτει υποχρεωτικά το σύνολο των περιουσιακών στοιχείων και των χρεών που αφήνει ο κληρονομούμενος. Δεν επιτρέπεται, δηλαδή, να επιλέξει κανείς «α λα καρτ» ποια στοιχεία θέλει να αποδεχθεί και ποια να αποποιηθεί. Η αρχή αυτή εφαρμόζεται γιατί ο νόμος αντιμετωπίζει την κληρονομιά ως μια ενιαία περιουσιακή ενότητα, όπου το ενεργητικό (περιουσία) συνδέεται άρρηκτα με το παθητικό (χρέη και λοιπές υποχρεώσεις).

Υπάρχουν ειδικές κατηγορίες προσώπων (π.χ. ανήλικοι, υπό γονική μέριμνα ή επιτροπεία), για τα οποία προβλέπεται από τον νόμο ότι η αποδοχή κληρονομιάς γίνεται πάντοτε με το ευεργέτημα της απογραφής. Αυτό σημαίνει ότι ο κληρονόμος δεν «χάνει» τυχόν ωφέλιμα στοιχεία της κληρονομιάς, αλλά δεν ευθύνεται για τα χρέη σε ποσό μεγαλύτερο από την πραγματική αξία του ενεργητικού.

Όποιος αποποιείται θεωρείται από τον νόμο ως εάν να μη ζούσε τη στιγμή του θανάτου του κληρονομούμενου. Αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία, διότι ενεργοποιείται αυτομάτως η επόμενη βαθμίδα συγγενών στη σειρά διαδοχής. Για παράδειγμα, αν ο κληρονόμος είναι τέκνο του θανόντος και αποποιηθεί, τότε καλούνται τα δικά του τέκνα (εγγόνια του θανόντος). Σε τέτοια περίπτωση, είναι πιθανό να χρειαστεί αποποίηση και από πλευράς των ανηλίκων, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τις διαδικασίες άδειας από το δικαστήριο.

Άδεια για αποποίηση κληρονομιάς ανηλίκου

Όταν ο κληρονόμος είναι ανήλικος, δεν έχει εκ του νόμου δικαίωμα να ενεργήσει αυτοπρόσωπα. Για να γίνει αποποίηση κληρονομιάς στο όνομά του, απαιτείται ειδική άδεια από το δικαστήριο. Η ανάγκη για δικαστική άδεια προκύπτει διότι οποιαδήποτε πράξη που μειώνει ή περιορίζει τα περιουσιακά δικαιώματα ενός ανηλίκου – όπως η αποποίηση – θεωρείται «επιβλαβής» ή τουλάχιστον ενέχει τον κίνδυνο να μην προστατεύονται πλήρως τα συμφέροντά του.

Στο πλαίσιο αυτό, οι γονείς (ή οι ασκούντες τη γονική μέριμνα) καταθέτουν στο αρμόδιο Πρωτοδικείο αίτηση για παροχή άδειας αποποίησης. Αρμόδιο είναι το Πρωτοδικείο του τόπου της συνήθους διαμονής του ανηλίκου.

Το δικαστήριο εξετάζει:

1. Το κληρονομικό δικαίωμα του ανηλίκου.
2. Τα οικονομικά στοιχεία της κληρονομιάς (ύπαρξη χρεών, χαμηλή ή μηδενική αξία περιουσιακών στοιχείων κ.λπ.).
3. Το συμφέρον του ανηλίκου: αν κρίνει ότι η αποποίηση αποτρέπει μια δυνητική ζημία (π.χ. μεγάλα χρέη που θα επιβάρυναν τον ανήλικο), τότε είναι πιθανό να χορηγήσει την άδεια.

Με τη δικαστική άδεια στο χέρι, οι γονείς (ή ο επίτροπος, σε περίπτωση επιτροπείας) μπορούν να προσκομίσουν την άδεια στο αρμόδιο Πρωτοδικείο και να προβούν σε αποποίηση για λογαριασμό του ανηλίκου, εντός της προθεσμίας που προβλέπει ο νόμος.

Ποια είναι η προθεσμία για αποποίηση κληρονομιάς και πότε αρχίζει;

Σύμφωνα με τον νόμο, ο κληρονόμος έχει στη διάθεσή του προθεσμία 4 μηνών για να αποποιηθεί, η οποία ξεκινά από τη στιγμή που «πληροφορήθηκε» ότι είναι κληρονόμος. Η στιγμή αυτή μπορεί να συμπίπτει:

• Με τη γνώση του θανάτου, εφόσον γνωρίζει ότι είναι κοντινός συγγενής που καλείται στην κληρονομιά (π.χ. τέκνο ή σύζυγος).
• Με τη δημοσίευση της διαθήκης, καθώς ο θάνατος δεν αρκεί από μόνος του για να μάθει ο κληρονόμος ότι τον όρισε κάποιος σε διαθήκη.

Εάν ο κληρονομούμενος διέμενε στο εξωτερικό ή ο κληρονόμος βρισκόταν στο εξωτερικό όταν πληροφορήθηκε την κλήση του, η προθεσμία παρατείνεται σε 1 έτος. Αν οι προθεσμίες αυτές περάσουν χωρίς να γίνει αποποίηση, θεωρείται ότι ο κληρονόμος αποδέχτηκε την κληρονομιά.

Αν έχει κατατεθεί στο αρμόδιο Δικαστήριο αίτηση για άδεια αποποίησης για ανήλικο η προθεσμία των 4 μηνών παγώνει μέχρι την έκδοση της απόφασης. Μόλις αυτή εκδοθεί συνεχίζεται από το σημείο που πάγωσε. Έτσι αν για παράδειγμα κατατεθεί αίτηση 10 μέρες πριν την πάροδο της προθεσμίας, οι γονείς διαθέτουν 10 μέρες να προβούν σε αποποίηση από την μέρα που δημοσιεύτηκε η απόφαση.

“Πότε θεωρούμαι ότι πληροφορήθηκα την ιδιότητά μου;”

Πρόκειται για πραγματικό ζήτημα. Το δικαστήριο κρίνει με βάση τα περιστατικά. Για παράδειγμα, εάν δεν υπήρχαν σχέσεις μεταξύ του κληρονόμου και του θανόντος και ο πρώτος έμαθε για τον θάνατο μόνο όταν του ζητήθηκαν χρέη, μπορεί να ισχυριστεί ότι τότε πληροφορήθηκε την κληρονομική ιδιότητα. Σε τέτοιες περιπτώσεις απαιτείται συχνά δικαστική διαδικασία για να αποδειχθεί η άγνοια και να γίνει δεκτό ότι η προθεσμία άρχισε αργότερα από την ημερομηνία θανάτου.

Ποιοι πρέπει να αποποιηθούν;

Αρχικά πρέπει να κάνουμε έναν διαχωρισμό καθώς η απάντηση στο ερώτημα αλλάζει ανάλογα με την ύπαρξη διαθήκης.

Ποιοι αποποιούνται όταν δεν υπάρχει διαθήκη (Εξ αδιαθέτου διαδοχή)

Το ελληνικό κληρονομικό δίκαιο στην λεγόμενη εξ αδιαθέτου διαδοχή έχει υιοθετήσει το σύστημα των τάξεων. Το οποίο σημαίνει ότι οι συγγενείς ενός προσώπου χωρίζονται σε κατηγορίες ανάλογα με την εγγύτητα που έχουν με αυτό. Μόλις αποβιώσει κάποιος καλείται η πρώτη τάξη (σύζυγος και κατιόντες). Αν δεν υπάρχει κανένας από την πρώτη τάξη, τότε καλείται η δεύτερη τάξη (γονείς και αδέρφια) κοκ. Για να κληρονομήσει ένα πρόσωπο από την επόμενη τάξη θα πρέπει να μην υπάρχει κάποιο πρόσωπο από την προηγούμενη.

Ποιοι αποποιούνται στην περίπτωση διαθήκης;

Στην περίπτωση της διαθήκης οι πρώτοι που πρέπει να αποποιηθούν είναι οι τετιμημένοι κληρονόμοι. Εν συνεχεία υπάρχει περίπτωση να έχει οριστεί στην διαθήκη υποκατάστατος κληρονόμος, ο οποίος θα πρέπει να αποποιηθεί και αυτός.

Αν δεν υπάρχει υποκατάστατος κληρονόμος, ή αυτός αποποιηθεί τότε το μερίδιο θα περάσει στους υπόλοιπους κληρονόμους εκ διαθήκης.

Αν δεν υπάρχουν άλλοι κληρονόμοι εκ διαθήκης τότε ματαιώνεται η διαδοχή από διαθήκη και εφαρμόζονται όσα προαναφέρθηκαν για την εξ αδιαθέτου διαδοχή.

Ποια είναι η διαδικασία για να γίνει αποποίηση κληρονομιάς;

Η αποποίηση κληρονομιάς γίνεται με δήλωση που λαμβάνει χώρα στο Πρωτοδικείο του τόπου κατοικίας του θανόντος. Ο κληρονόμος θα πρέπει να φέρει μαζί του:

1. Δελτίο Αστυνομικής Ταυτότητας.
2. Ληξιαρχική Πράξη Θανάτου του κληρονομούμενου.
3. Αντίγραφο δικαστικής απόφασης που χορηγεί σχετική άδεια αν η δήλωση αποποίησης γίνεται από γονείς για ανήλικο τέκνο, συμπαραστάτη για τον συμπαραστατούμενο και επίτροπο για ανήλικο σε επιτροπεία.

Στην περίπτωση που δεν μπορεί ο κληρονόμος για οποιοδήποτε λόγο, την αποποίηση μπορεί να την κάνει και εξουσιοδοτημένο πρόσωπο με ειδικό συμβολαιογραφικό πληρεξούσιο.

Τι γίνεται αν χαθεί η προθεσμία της αποποίησης;

Στην περίπτωση που η προθεσμία αποποίησης χαθεί θα πρέπει να ακολουθηθεί η δικαστική οδός και η άσκηση αγωγής με αίτημα την ακύρωση της πλασματικής αποδοχής κληρονομιάς λόγω πλάνης. Σε ορισμένες περιπτώσεις τα δικαστήρια έχουν δεχτεί ότι η μη αποποίηση από πλευρά κληρονόμων εντός προθεσμίας ήταν αποτέλεσμα πλάνης.

Αυτή μπορεί να αφορά μεταξύ άλλων είτε πλήρη άγνοια για την υποχρέωση να αποποιηθεί κάποιος εντός 4 μηνών αν λόγω των περιστάσεων δεν ήταν εύκολο να το γνωρίζει (πχ λόγω χαμηλού μορφωτικού επιπέδου του κληρονόμου, βλ. ενδεικτικά Τρ.Εφ.Πειρ. 172/2023) ή άγνοια για θάνατο κληρονομούμενου που δεν είχε σχέσεις (Τρ.Εφ.Πειρ. 395/2023). Δεν μπορεί να αφορά ωστόσο άγνοια για το αν η κληρονομιά είχε χρέη. Σε κάθε περίπτωση όμως πρόκειται για δικαστική διαμάχη όπου δεν μπορεί κανένας με σιγουριά να προκαταβάλει την έκβαση της.

Συμπερασματικά

Η αποποίηση κληρονομιάς είναι μια σοβαρή νομική πράξη που δεν πρέπει να γίνεται ελαφρά τη καρδία, καθώς φέρει οριστικά και μη αναστρέψιμα αποτελέσματα. Παρότι συχνά επιλέγεται για την αποφυγή επιβλαβών συνεπειών – κυρίως οικονομικών – προϋποθέτει καλή γνώση των προθεσμιών, των διαδικασιών και των συνεπειών της. Ειδικές περιπτώσεις, όπως η αποποίηση ανηλίκου, απαιτούν επιπλέον δικαστική άδεια και προσοχή στα τυπικά. Γι’ αυτό και πριν ληφθεί οποιαδήποτε απόφαση, είναι σκόπιμο να προηγηθεί πλήρης έρευνα για τη σύνθεση της κληρονομιάς και, όπου χρειάζεται, νομική καθοδήγηση, ώστε να διασφαλιστούν τα συμφέροντα του κληρονόμου ή των διαδόχων του.

Το γραφείο μας διαθέτει πολυετή εμπειρία στη διαχείριση υποθέσεων αποποίησης κληρονομιάς, παρέχοντας ολοκληρωμένη νομική υποστήριξη σε κάθε στάδιο της διαδικασίας — από την εκτίμηση της κληρονομικής κατάστασης έως την κατάθεση της σχετικής δήλωσης στο αρμόδιο Πρωτοδικείο. Αναλαμβάνουμε υποθέσεις τόσο για ενήλικες όσο και για ανήλικους κληρονόμους, με έμφαση στη νομική ασφάλεια, τη διαδικαστική ακρίβεια και την ταχεία διεκπεραίωση.

Απαραίτητο Disclaimer: Παρά το γεγονός πως η αποποίηση κληρονομιάς είναι μία διαδικασία η οποία μπορεί να πραγματοποιηθεί χωρίς συμβολή δικηγόρου, σε καμία περίπτωση δεν θα πρέπει να προχωρήσετε σε κάποια ενέργεια βασισμένοι αποκλειστικά στο παρόν άρθρο το οποίο δεν αποτελεί νομική συμβουλή του γραφείου μας αλλά έχει αποκλειστικά και μόνο ενημερωτικό χαρακτήρα.

Σύντομες ερωτήσεις (FAQ) σχετικά με την αποποίηση κληρονομιάς