Κληρονομητήριο

Η διαδικασία της κληρονομικής διαδοχής, πέρα από τη συναισθηματική της βαρύτητα, συνοδεύεται συχνά και από πρακτικά ζητήματα που απαιτούν επίλυση. Ένα από τα σημαντικότερα είναι η επίσημη αναγνώριση του κληρονόμου, προκειμένου να μπορεί να διαχειριστεί, να μεταβιβάσει ή να αξιοποιήσει τα περιουσιακά στοιχεία του θανόντος. Για τον σκοπό αυτό προβλέπεται η έκδοση ενός επίσημου δικαστικού εγγράφου, γνωστού ως κληρονομητήριο.

Το κληρονομητήριο αποτελεί ένα δημόσιο έγγραφο το οποίο πιστοποιεί το κληρονομικό δικαίωμα του ενδιαφερόμενου. Είναι συχνά απαραίτητο σε συναλλαγές που αφορούν την κληρονομιαία περιουσία: από τη διαχείριση τραπεζικών λογαριασμών και ακινήτων, μέχρι την αποδοχή κληρονομιάς ή τη ρύθμιση φορολογικών υποχρεώσεων. Ο βασικός λόγος είναι ότι τρίτα πρόσωπα τα οποία συναλλάσονται με κληρονόμο ο οποίος διαθέτει ενεργό κληρονομητήριο στα χέρια του είναι εξασφαλισμένα απο πιθανές διαμάχες μεταξύ των κληρονόμων.

Την αρμοδιότητα έκδοσης κληρονομητηρίων πλέον, μετά την ψήφιση του ν. 5095/2024 έχουν διαπιστευμένοι δικηγόροι οι οποίοι επιλέγονται από ειδικό κατάλογο που διαθέτουν τα Πρωτοδικεία της χώρας. Στα τελευταία κατατίθεται και η σχετική αίτηση.

Στο παρόν άρθρο θα παρουσιάσουμε πότε απαιτείται η έκδοση κληρονομητηρίου, πώς ακριβώς γίνεται η διαδικασία και τι πρέπει να προσέξει ο ενδιαφερόμενος, ώστε να την ολοκληρώσει σωστά και χωρίς περιττές καθυστερήσεις.

Πότε χρειάζεται συνήθως κληρονομητήριο;

Το κληρονομητήριο δεν απαιτείται σε κάθε περίπτωση κληρονομικής διαδοχής, ωστόσο είναι ιδιαίτερα χρήσιμο και συχνά αναγκαίο όταν ο κληρονόμος καλείται να αποδείξει τα δικαιώματά του απέναντι σε τρίτους, όπως τράπεζες, Δημόσιες Υπηρεσίες, συμβολαιογράφους ή υποθηκοφυλακεία.

Ακολουθούν οι βασικότερες περιπτώσεις όπου η έκδοση κληρονομητηρίου είναι συνήθως απαραίτητη:

1. Όταν χρειάζεται να γίνουν συναλλαγές με τρίτους φορείς που το απαιτούν (πχ. Τράπεζες)

Είναι πολύ συνηθισμένο φορείς όπως οι Τράπεζες προκειμένου να αποδώσουν χρήματα (συνήθως πάνω από ένα ποσό) και περιουσιακά στοιχεία (πχ περιεχόμενο θυρίδας) σε κληρονόμους να απαιτούν την έκδοση κληρονομητηρίου. Οι Τράπεζες δε, συνηθίζουν να το απαιτούν και σε περιπτώσεις εξ αδιαθέτου διαδοχής (που δεν υπάρχει διαθήκη δηλαδή και οι κληρονόμοι προκύπτουν εκ του νόμου) ακόμα και αν οι κληρονόμοι διαθέτουν στα χέρια τους το σύνολο των απαραίτητων πιστοποιητικών από τα οποία προκύπτει με σαφήνεια το κληρονομικό τους δικαίωμα και η μη αμφισβήτηση του.

2. Σε ορισμένες περιπτώσεις κληρονομιάς από διαθήκη

Κατ’ αρχάς να πούμε ότι σε περιπτώσεις κληρονομιάς από διαθήκη η πρώτη και απαραίτητη ενέργεια που πρέπει να κάνουν οι κληρονόμοι είναι η δημοσίευση της. Αυτό συμβαίνει καθώς διαθήκη που δεν έχει δημοσιευτεί δεν παράγει κανένα έννομο αποτέλεσμα. Μόλις η διαθήκη δημοσιευτεί από το αρμόδιο Δικαστήριο ο κληρονόμος που έχει τιμηθεί μπορεί να ζητήσει την έκδοση κληρονομητηρίου.

Πρέπει να σημειωθεί ωστόσο πως πριν την δημοσίευση του ν. 5095/2024, όπου και αρμόδιος για την έκδοση κληρονομητηρίου ήταν δικαστής και όχι δικηγόρος, ήταν απαραίτητη και η κήρυξη της διαθήκης ως κύριας, δηλαδή η έκδοση δικαστικής απόφασης με την οποία αναγνωρίζεται η εγκυρότητά της. Αυτό γινόταν βάσει ερμηνείας του νόμου από τα δικαστήρια και όχι ειδικής πρόβλεψης. Πλέον, καθώς με την νέα νομοθετική παρέμβαση δεν προβλέφτηκε ρητά κάτι τέτοιο στο νόμο, κατ’ ορθότερη άποψη η έκδοση του κληρονομητηρίου θα πρέπει να είναι εφικτή μόνο με την απλή δημοσίευση της διαθήκης. Σε κάθε περίπτωση όμως πρόκειται ακόμα για ένα νομικό ζήτημα αμφιλεγόμενο και για μεγαλύτερη ασφάλεια οι κληρονόμοι ταυτόχρονα με την αίτηση στο δικαστήριο για να δημοσιευτεί μία διαθήκη θα πρέπει να ζητούν και να κηρυχθεί ως κύρια.

Αφού λάβουν χώρα οι ανωτέρω διαδικασίες, οι πιο συνηθισμένες περιπτώσεις που θα χρειαστεί κληρονομητήριο στην διαδοχή από διαθήκη, είναι όταν τα τετιμημένα πρόσωπα διαθέτουν μακρινή ή και καθόλου συγγένεια με τον κληρονομούμενο, ειδικά όταν αφήνονται εκτός παιδιά και άλλοι κοντινοί συγγενείς. Αντίθετα δεν είναι τόσο συνηθισμένο όταν ο τετιμημένος από διαθήκη είναι και ο μοναδικός εν ζωή πιθανός κληρονόμος (πχ το τέκνο του κληρονομούμενου). Σε τέτοια περίπτωση ο κληρονόμος μετά την δημοσίευση της διαθήκης μπορεί να προχωρήσει απευθείας σε άλλες ενέργειες, όπως αποδοχή κληρονομιάς.

Να πούμε τέλος πως πολύ σημαντική και απαραίτητη προϋπόθεση είναι η δημοσιευμένη διαθήκη να είναι σαφής και να μην επιδέχεται διαφορετικών ερμηνειών. Ο δικηγόρος που θα αναλάβει να εκδώσει το κληρονομητήριο δεν μπορεί να εκτελέσει χρέη δικαστή και να μπει σε διαδικασία να ερμηνεύσει την διαθήκη και την πιθανή βούληση του κληρονομούμενου. Στην περίπτωση ύπαρξης τέτοιας διαθήκης θα πρέπει να ακολουθηθεί υποχρεωτικά η δικαστική οδός.

Ποια είναι η διαδικασία έκδοσης του κληρονομητηρίου;

Η διαδικασία έκδοσης κληρονομητηρίου μπορεί να διαφέρει ανάλογα με το αν υπάρχει ή όχι διαθήκη όπως προαναφέρθηκε. Σε κάθε περίπτωση, απαιτείται η συγκέντρωση συγκεκριμένων εγγράφων και η υποβολή αίτησης στο αρμόδιο δικαστήριο, συνήθως μέσω πληρεξούσιου δικηγόρου.

Παρακάτω παρουσιάζονται τα βασικά βήματα της διαδικασίας, ανάλογα με την περίπτωση:

1. Αίτηση για δημοσίευση διαθήκης και κήρυξης της ως κύρια (αν υπάρχει)

Ισχύουν όσα αναλυτικά εκτέθηκαν ανωτέρω. Πρόκειται για αναγκαία ενέργεια που πρέπει υποχρεωτικά να γίνει πριν ζητηθεί έκδοση κληρονομητηρίου.

2. Κατάθεση αίτησης από δικηγόρο στο αρμόδιο Πρωτοδικείο

Ο πληρεξούσιος δικηγόρος του κληρονόμου αναλαμβάνει να συντάξει σχετική αίτηση η οποία και κατατίθεται στο αρμόδιο Πρωτοδικείο. Αν υπάρχουν περισσότεροι κληρονόμοι είναι εφικτό να ζητηθεί και κοινό κληρονομητήριο. Μαζί με την αίτηση προσκομίζονται υποχρεωτικά γραμμάτιο προκαταβολής εισφορών για τον δικηγόρο που καταθέτει καθώς και το ειδικό γραμμάτιο του ν. 5095/2024 που αφορά την αμοιβή του δικηγόρου που θα εκδώσει το κληρονομητήριο.

Μόλις η αίτηση κατατεθεί, η γραμματεία του δικαστηρίου προχωρά στην ανάρτησή της για 10 ημέρες. Μετά την πάροδο 10 ημερών ο πληρεξούσιος δικηγόρος καταθέτει προτάσεις και φάκελο που περιέχει κατ’ ελάχιστον τα ακόλουθα έγγραφα:

1. Ληξιαρχική Πράξη Θανάτου του κληρονομούμενου.
2. Πιστοποιητικό Εγγυτέρων Συγγενών.
3. Πρακτικό Δημοσίευσης Διαθήκης και η Απόφαση που την κηρύσσει κυρία (σε περίπτωση που υπάρχει διαθήκη).
4. Πιστοποιητικό Δημοσίευσης ή μη Διαθήκης.
5. Πιστοποιητικό περί μη Αποποίησης της κληρονομιάς.
6. Πιστοποιητικό περί μη αμφισβήτησης κληρονομικού δικαιώματος.

Η Ληξιαρχική Πράξη Θανάτου και το Πιστοποιητικό Εγγυτέρων συγγενών εκδίδονται από το αρμόδιο Ληξιαρχείο, ενώ τα λοιπά πιστοποιητικά εκδίδονται ηλεκτρονικά μέσω του portal Solon (ή του Portal της Ολομέλειας των Δικηγορικών Συλλόγων αναφορικά με τα δικαιολογητικά της διαθήκης) από τον δικηγόρο που χειρίζεται την υπόθεση.

Χρειάζεται προσοχή καθώς τα δικαιολογητικά από 4 έως 6 θα πρέπει υποχρεωτικά να έχουν ημερομηνία έκδοσης μετά την πάροδο του 10ήμερου από την ανάρτηση της αίτησης. Τον φάκελο εν συνεχεία χρεώνεται ειδικά διαπιστευμένος Δικηγόρο ο οποίος αφού διαπιστώσει πως πληρούνται όλες οι προϋποθέσεις εκ του νόμου, εκδίδει το κληρονομητήριο.

Τέλος με την πάροδο 20 ημερών από την δημοσίευση του κληρονομητηρίου, εφόσον αυτό δεν προσβληθεί, θεωρείται ότι τελεσιδίκησε και χορηγείται σχετικό πιστοποιητικό από το Πρωτοδικείο.

Πως προσβάλλεται το κληρονομητήριο;

Τα άρθρα 1965 του Αστικού Κώδικα και 823 του Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας προβλέπουν με σαφήνεια την δυνατότητα ανάκλησης ή αφαίρεσης ενός κληρονομοτηρίου όταν αυτό είναι ανακριβές. Η αίτηση μπορεί να γίνει από οποιονδήποτε διαθέτει έννομο συμφέρον.

Η ανακρίβεια του κληρονομητηρίου προκύπτει όταν οι νομικές ή δικονομικές προϋποθέσεις για την έκδοσή του είτε δεν πληρούνταν εξαρχής είτε έπαυσαν να ισχύουν μεταγενέστερα.

Διακρίνονται δύο βασικοί τύποι ανακρίβειας:

1. Τυπική ανακρίβεια: Υπάρχει όταν το κληρονομητήριο εκδίδεται κατά παράβαση των δικονομικών κανόνων, όπως για παράδειγμα χωρίς αίτηση, από αναρμόδιο δικαστήριο ή με αποκλίσεις από το περιεχόμενο της αίτησης, ακόμη και αν τα ουσιαστικά στοιχεία είναι σωστά.
2. Ουσιαστική ανακρίβεια: Προκύπτει όταν το περιεχόμενο του κληρονομητηρίου δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα ή στον νόμο. Αυτό μπορεί να αφορά λάθος στα βασικά στοιχεία του κληρονομούμενου (π.χ. ονοματεπώνυμο, ημερομηνία θανάτου) ή ανακρίβειες στην απεικόνιση του κληρονομικού δικαιώματος (π.χ. παρανόηση της διαθήκης ή κακή εκτίμηση αποδεικτικών στοιχείων). Το δικαίωμα θεωρείται ασαφές και αμφίβολο όταν δεν προκύπτει άμεσα από τη διαθήκη, αλλά απαιτείται ερμηνεία.

Συμπερασματικά

Η έκδοση κληρονομητηρίου αποτελεί ένα κρίσιμο στάδιο στην κληρονομική διαδικασία, καθώς παρέχει στον κληρονόμο τη δυνατότητα να ενεργεί με ασφάλεια και νομιμότητα έναντι τρίτων. Παρά τις αλλαγές που έχουν επέλθει με τον πρόσφατο νόμο 5095/2024, η διαδικασία παραμένει απαιτητική και χρήζει προσοχής.

Η συνδρομή έμπειρου και διαπιστευμένου δικηγόρου μπορεί να διασφαλίσει την ορθότητα της διαδικασίας, να προλάβει περιττές καθυστερήσεις και να αποφύγει μελλοντικές ενστάσεις ή προσβολές του κληρονομητηρίου. Σε κάθε περίπτωση, η έγκαιρη και ορθή ενημέρωση των κληρονόμων αποτελεί το πρώτο βήμα για μια ομαλή και ασφαλή διαχείριση της κληρονομιάς.

Συχνές ερωτήσεις (FAQ) σχετικά με το Κληρονομητήριο

Image By freepik